Język obcy zawodowy w technikum i szkole branżowej/zawodowej
JOZ, czyli nauczanie języka obcego zawodowego na poziomie szkoły średniej.
Czym jest język obcy zawodowy? Język obcy zawodowy (JOZ), nazywany także językiem obcym ukierunkowanym zawodowo, jest obowiązkowym przedmiotem w kształceniu zawodowym w szkołach branżowych oraz technikum. Jest to przedmiot, który dla nauczycieli języka angielskiego, nie mających wcześniej do czynienia z tą formą edukacji językowej, może stanowić pozorne wyzwanie, jednak przy wykorzystaniu dostępnych na rynku narzędzi edukacyjnych realizacja jego założeń dydaktycznych nie powinna przysporzyć większych trudności, dając nauczycielowi jednocześnie możliwość poszerzenia własnej wiedzy i warsztatu.
Cele kształcenia zawodowego i JOZ
Podstawa programowa jasno określa, że celem kształcenia zawodowego jest przygotowanie uczących się do życia w warunkach współczesnego świata, wykonywania pracy zawodowej i aktywnego funkcjonowania na zmieniającym się rynku pracy. Znajomość języka obcego, szczególnie w dobie globalizacji, jest koniecznością. Zadaniem nauczyciela JOZ jest więc przygotowanie uczniów do wykonywania pracy w języku obcym, w tym często poza granicami kraju i wielojęzycznym środowisku.
Czy JOZ to tylko język biznesowy?
Dominującym jeszcze kilkanaście lat temu językiem ukierunkowanym zawodowo był tak zwany język biznesowy, pod którym kryło się słownictwo, wyrażenia i umiejętności komunikacyjne związane z typowymi zadaniami wykonywanymi w biurze (odbieranie telefonów, prowadzenie korespondencji, znajomość prostej terminologii handlowej i rachunkowej itp.). Tymczasem obecnie bardzo często mamy do czynienia z nauczaniem języka obcego pod kątem wielu różnych zawodów i sektorów gospodarki takich jak logistyka, elektronika, czy medycyna.
Język obcy zawodowy, a język angielski ogólny w szkole.
W opinii wielu uczniów JOZ jest przedmiotem dodatkowym zabierającym im godziny języka angielskiego ogólnego, a więc godziny przeznaczone na przygotowanie się do matury. Pogląd ten jest nieuzasadniony, gdyż JOZ jest przedmiotem obowiązkowym, niezależnym od liczby godzin języka obcego nowożytnego ogólnego. Warto wyjaśnić to uczniom w momencie rozpoczęcia nauki JOZ. Lekcje języka zawodowego mogą być też często w opinii uczniów zbyt proste i nudne, bądź przeciwnie - za trudne językowo lub merytorycznie. Warto więc dokładnie zastanowić się nad wyborem odpowiednich narzędzi edukacyjnych typując do pracy podręcznik zbliżony stopniem trudności do umiejętności językowych i do poziomu wiedzy o świecie uczniów oraz oferujący różnorodność tematyczną wystarczającą do realizacji założeń dydaktycznych JOZ.
Od czego rozpocząć lekcje JOZ?
To zależy od indywidualnej decyzji nauczyciela. Na tzw. okres bezpodręcznikowy zalecane jest przygotowanie lekcji wprowadzających w język zawodowy. Ponieważ zdarza się, że uczniowie mają negatywny stosunek do nowego przedmiotu i kwestionują zasadność jego nauki, warto zacząć od wyjaśnienia, jakie korzyści wyniosą z lekcji JOZ i w jaki sposób będą mogli wykorzystać nową wiedzę. Coraz więcej młodych ma możliwość podjęcia pracy w siedzibach lub oddziałach zagranicznych przedsiębiorstw i międzynarodowych koncernów ulokowanych w różnych krajach. Ponadto coraz popularniejsza możliwość pracy na odległość w trybie online znosząca bariery związane z koniecznością dojazdów lub zmiany miejsca zamieszkania sprzyja poszukiwaniu pracy w najodleglejszych zakątkach świata. Warto więc przedstawić młodzieży bogate spektrum możliwości pracy zarówno w formie zdalnej, w miejscu zamieszkania (praca w polskim oddziale międzynarodowej firmy) lub związanej z fizycznym pobytem za granicą. Pomocna może być także lekcja na temat rynku pracy w na przykład w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych lub Azji. Można również poprosić młodzież, aby na początek samodzielnie zaproponowała listę zawodów związanych z danym sektorem rynku, w wykonywaniu których pomocna będzie znajomość języka specjalistycznego i branżowego, lub aby utworzyła bazę podstawowych dla danej branży zwrotów, nazw sprzętów bądź czynności.
Pytania i wątpliwości na które napotykają nauczyciele i dyrektorzy placówek, w których prowadzone są zajęcia z języka obcego zawodowego.
Czy na lekcjach JOZ obowiązuje podział na grupy?
Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Zgodnie z rozporządzeniem MEN w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych podział na grupy jest obowiązkowy w przypadku klas liczących więcej niż 24 osoby. Szkoła musi także zagwarantować uczniowi możliwość kontynuowania nauki na odpowiednim poziomie (stąd podział na grupy wg. zaawansowania). Zapisy te dotyczą jednak kształcenia ogólnego, zaś JOZ, jako przedmiot zawodowy, uregulowaniom tym nie podlega. To samo rozporządzenie zobowiązuje jednak do podziału na grupy na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z zakresu kształcenia w zawodzie, dla których z treści programu nauczania do zawodu wynika konieczność prowadzenia ćwiczeń, w tym laboratoryjnych – w oddziałach liczących więcej niż 30 uczniów. Z zapisu tego wynika, że w przypadku JOZ w klasach liczących mniej niż 31 uczniów podział na grupy nie musi być stosowany. Organ prowadzący mimo tego może wyrazić zgodę na podział. W przypadku podjęcia decyzji o podziale uczniów na grupy, w programie nauczania szkoły powinna znaleźć się odpowiednia informacja definiująca podział, jako zalecaną formę organizacyjną zajęć. Ze względu na dobro uczniów oraz komfort pracy, podział na grupy jest w wielu przypadkach bardzo wskazany.
Jaka ilość godzin przewidziana jest na JOZ?
Na JOZ, jako jeden z przedmiotów zajęć w kształceniu zawodowym, przypada minimalna liczba 30 godzin lekcyjnych, jednak to dyrektor szkoły ustala jego dokładną liczbę dostosowując ją do oczekiwań i wymagań z danego zawodu (np. ogrodnik może mieć 30 godzin, a technik eksploatacji portów i terminali np. 60).
Jaki podręcznik do JOZ wybrać?
Najlepiej zdecydować się na książkę, która będzie dopasowana do konkretnego zawodu i nie będzie wymagała od nauczyciela przygotowywania dodatkowych materiałów. W przypadku nauczania JOZ na przykład w technikum elektrycznym, wskazany jest wybór podręcznika właśnie dla tego konkretnego zawodu. Korzystanie z książki oferującej naukę języka technicznego może więc utrudnić pracę, gdyż podręcznik taki będzie obejmował bardzo różnorodny materiał np. język związany z mechaniką, budownictwem, czy elektrotechniką.
Czy podręcznik do JOZ musi posiadać numer dopuszczenia?
Książki służące do nauki JOZ nie muszą posiadać numeru dopuszczenia. Nie muszą być także wieloletnie, ani posiadać poleceń w języku polskim.
Skąd wziąć program nauczania dla JOZ?
Zgodnie z podstawą programową kształcenia w zawodach szkoła staje się odpowiedzialna za stworzenie szkolnego planu nauczania. Plan ten musi określać liczbę godzin przeznaczonych na realizację danego przedmiotu oraz zawierać informację na temat planowanych efektów kształcenia. Efekty kształcenia, będące wykazem umiejętności, które uczeń powinien opanować, stanowią jeden z głównych elementów programu nauczania. Przykłady planów nauczania dla wybranych zawodów zaprezentowane zostały na stronie ORE
Czy JOZ pojawi się na egzaminie zawodowym?
Począwszy od 2019 roku język obcy zawodowy stał się częścią kwalifikacji, w konsekwencji znajdzie się na obowiązkowym egzaminie zawodowym. Szczegółowe informacje na ten temat oraz podstawy programowe dla każdego zawodu można znaleźć na stronie ORE
Czym są efekty kształcenia i do czego są potrzebne?
Efekty kształcenia to kwalifikacje i umiejętności, które uczeń powinien zdobywać w trakcie poszczególnych lekcji, i które w jasny sposób wskazują nauczycielowi, czego powinien nauczać. Podstawa programowa zawiera ogólne efekty kształcenia dla JOZ i są one takie same dla wszystkich zawodów:
• posługiwanie się zasobami środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) umożliwiających realizację zadań zawodowych;
• interpretacja wypowiedzi dotyczących wykonywania typowych czynności zawodowych artykułowanych powoli i wyraźnie, w standardowej odmianie języka;
• analizowanie i interpretacja krótkich tekstów pisemnych dotyczących wykonywania typowych czynności zawodowych;
• formułowanie krótkich i zrozumiałych wypowiedzi oraz tekstów pisemnych umożliwiających komunikowanie się w środowisku pracy;
• korzystanie z obcojęzycznych źródeł informacji.
Warto zauważyć, że efekty kształcenia zawarte w programach nauczania najczęściej powtarzają pięć powyższych efektów, ewentualnie uzupełniając je o efekty kompetencji społecznych np. przestrzeganie zasad kultury i etyki, czy radzenie sobie ze stresem. To dla nauczyciela wskazówka, aby przygotowywać dla uczniów lekcje na przykład związane z kulturą danego kraju, realiami rynku pracy itp.
Czy można łączyć język obcy ogólny z językiem zawodowym?
Tak, jest to nawet wskazane. Podstawa programowa precyzuje, że w procesie kształcenia zawodowego ważne jest integrowanie i korelowanie kształcenia ogólnego i zawodowego, w tym doskonalenie kompetencji kluczowych nabytych w procesie kształcenia ogólnego, z uwzględnieniem niższych etapów edukacyjnych. Odpowiedni poziom wiedzy ogólnej powiązanej z wiedzą zawodową przyczyni się do podniesienia poziomu umiejętności zawodowych absolwentów szkół kształcących w zawodach, a tym samym zapewni im możliwość sprostania wyzwaniom zmieniającego się rynku pracy.
Czy język obcy zawodowy to angielski zawodowy? Czy JOZ może być prowadzony w innym języku niż angielski?
Język obcy zawodowy może być prowadzony w dowolnym języku obcym (pod warunkiem, że poziom znajomości danego języka przez uczniów jest na tyle wysoki, że będą w stanie opanować terminologię zawodu).
Czy fakt, że w szkole język angielski prowadzony jest na poziomie rozszerzonym, zmusza do prowadzenia JOZ w języku angielskim?
Nie ma przeciwwskazań, żeby w klasie z rozszerzonym językiem angielskim prowadzić nauczanie języka zawodowego w innym języku obcym. Z przyczyn praktycznych często rekomenduje się jednak prowadzenie JOZ w języku angielskim.
Nauczanie dwóch języków obcych zawodowych jednocześnie - czy to jest możliwe?
Czy język obcy zawodowy może być prowadzony jednocześnie w jednym oddziale w dwóch językach obcych (na przykład angielskim i niemieckim)?
Innymi słowy czy można podzielić łączną ilość godzin pomiędzy różne języki?
Nie można rozdzielić minimalnej liczby godzin na dwa języki obce, jednak jeżeli są ku temu wskazania, dyrektor może wprowadzić dwa języki obce, z których każdy będzie obejmował minimum 30 godzin.
Czy przy podziale na języki na świadectwie promocyjnym i świadectwie ukończenia szkoły powinien znaleźć się wpis o tych dwóch językach?
Czy na świadectwie ukończenia szkoły powinien znaleźć się zapis język angielski zawodowy, czy język obcy zawodowy? Czy może nie dokonywać podziału w arkuszu organizacyjnym i zostawić wyłącznie wpis język obcy zawodowy, a godziny podzielić pomiędzy języki i wystawić jedną ocenę?
Na świadectwie JOZ powinien być zapisany zgodny z zapisem w programie nauczania.
Wybór podręcznika do języka angielskiego zawodowego - pytania stawiane przez nauczycieli rozważających korzystanie z podręczników Flash on English for...
Czy podręczniki Flash on English for... stanowią odpowiednie narzędzie do nauczania JOZ?
Tak, seria Flash on English for... służy nauczaniu języka specjalistycznego w konkretnych zawodach i jako taka wpasowuje się w założenia dydaktyczne i specyfikę przedmiotu JOZ. Podręczniki Flash on English for... oferują poziomy zaawansowania językowego A2-B1 odpowiadając tym samym zakresowi maturalnemu na poziomie podstawowym. Dzięki temu prezentowany w książkach materiał idzie w parze z poziomem umiejętności językowych młodzieży uczącej się JOZ. Podręczniki Flash on English for... skupiają się w szczególności na prezentacji różnorodnych form komunikacji zawodowej i praktycznym wykorzystaniu zdobytej wiedzy celowo nie koncentrując się na prezentowaniu zagadnień o charakterze czysto gramatycznym. Zawierają słówka, teksty, zdjęcia i nagrania audio związane z realiami pracy w różnych zawodach. Dzięki temu uczniowie mają możliwość zapoznania się z praktycznym słownictwem i zwrotami związanymi z funkcjonowaniem konkretnych branż, a także wykorzystania ich w trakcie zbierania własnych doświadczeń zawodowych. Seria wzbogacona jest o szereg dodatkowych bezpłatnych materiałów takich jak nagrania audio wraz z transkrypcjami, rozwiazania, rozkłady materiału dla nauczyciela oraz ćwiczenia dodatkowe umożliwiające uczniom wykorzystanie podręczników również w formie narzędzi ułatwiających przygotowanie się do matury z języka angielskiego.
Czym są i do czego służą dodatkowe arkusze z ćwiczeniami?
Seria, obok ćwiczeń i aktywności proponowanych w poszczególnych jednostkach lekcyjnych, oferuje dodatkowe ćwiczenia stanowiące odpowiedź na wspomniane na początku wątpliwości uczniów dotyczące zasadności uczenia się JOZ. Zadania te doskonale integrują treści kształcenia ogólnego i zawodowego. Mają formę zbieżną z zadaniami maturalnymi, ale skupiają się na aspekcie zawodowym, a więc pozwalają na ćwiczenie zadań maturalnych przy jednoczesnym utrwalaniu języka zawodowego. Stanowią tym samym dla uczniów wskazówkę, jak wykorzystać język zawodowy na egzaminie maturalnym.
Wykaz tytułów z serii Flash on English for... zawierających dodatkowe arkusze.
Arkusze z ćwiczeniami maturalnymi uzupełniają następujące książki z serii Flash on English for... :
• Cooking, Catering & Reception – 3 dodatkowe zestawy arkuszy
• Construction – 6 dodatkowych zestawów arkuszy
• Commerce – 3 dodatkowe zestawy arkuszy
• Tourism – 5 dodatkowych zestawów arkuszy
• Transport & Logistics – 3 dodatkowe zestawy arkuszy.
Jakie zadania obejmują dodatkowe arkusze?
Każdy zestaw arkuszy obejmuje:
• ćwiczenia z mówienia, odpowiadające maturze ustnej, w tym rozmowę wstępną, 2 zadania z rozmowy z egzaminującym (popularne „chmurki”), 2 zdjęcia do opisu z pytaniami oraz rozmowę na postawie materiału stymulującego (wybór opcji).
• ćwiczenia przygotowujące do matury pisemnej obejmujące różnorodne formy użytkowe oraz teksty pisane z zadaniami (prawda/fałsz, wielokrotny wybór, dobieranie). Część zdań odwołuje się bezpośrednio do materiałów zamieszczonych w podręcznikach.
Poszczególne rozdziały książek poddane zostały analizie w kontekście kategorii leksykalnych umieszczonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego i przypisane im zostały odpowiednie tematy maturalne. Poniższy przykład ukazuje spis treści książki Flash on English for Construction wraz z dopasowanymi do niego tematami, stanowiącymi bazę sześciu zestawów ćwiczeń łączących język zawodowy z maturą.
1. Ecology – świat przyrody
2. Environment and Pollution - świat przyrody
3. Building materials - dom
4. Design and planning - dom
5. Building elements – praca, zakupy i usługi
6. On the building site - dom
7. House systems – praca, nauka i technika
8. Bio-architecture - świat przyrody, nauka i technika
9. Public works - świat przyrody
10. A short history of architecture – elementy wiedzy o krajach anglojęzycznych, podróżowanie i turystyka
Słownictwo użyte w zadaniach zaczerpnięte zostało bezpośrednio z książek. Dzięki temu kluczowe zwroty powtarzają się, co ułatwia ich zapamiętanie i poprawne wykorzystanie w kontekście.
Jak korzystać z dodatkowych arkuszy?
Proponowane ćwiczenia skonstruowane zostały w funkcji poszczególnych tematów związanych z przygotowaniem do matury, z których każdy znajduje odzwierciedlenie najczęściej w kilku rozdziałach książki. Każdy zestaw zawiera informację, do których jednostek lekcyjnych został dostosowany. Poszczególne arkusze można wykorzystywać w czasie lekcji w formie ćwiczeń uzupełniających materiał podręcznika oraz posługiwać się nimi jako materiałem do prac domowych. Zależnie od decyzji nauczyciela uczniowie mogą pracować z materiałami indywidualnie, w grupach lub rozwiązywać wybrane zadania w klasie na tablicy. Arkusze stanowią również bardzo dobrą bazę do tworzenia wszelkiego rodzaju kartkówek, sprawdzianów i prac klasowych weryfikujących umiejętności językowe ucznia oraz jego kondycję z punktu widzenia przygotowania do matury z języka angielskiego. Ponadto formy użytkowe, takie jak rozprawki czy artykuły, ze względu na fakt, że odpowiadają zakresowi matury rozszerzonej, mogą zostać wykorzystane przez nauczyciela jako zadania na ocenę celującą.
Rozkłady materiału:
Rozkłady materiału dla nauczyciela w świetle podstawy programowej 2019 prezentują materiał podręcznika podzielony na tematy i godziny lekcyjne z odniesieniami do efektów kształcenia. Rozkłady towarzyszą podręcznikom:
• Construction
• Marketing & Advertising
• Tourism
• Transport & Logistics
Na ile godzin lekcyjnych starcza podręcznik?
W związku z faktem, że podręczniki poruszają szeroką gamę zagadnień związanych z konkretnymi branżami niejednokrotnie oferując materiał przewidziany na większą ilość godzin niż zostało to zapisane w podstawie programowej z 2019 roku, nauczyciel może zrealizować wybrane przez siebie tematy z rozkładu kierując się zagadnieniami objętymi daną kwalifikacją zawodową bądź liczbą lekcji, które ma do dyspozycji.
Obszary kształcenia zawodowego wg klasyfikacji MEN i odpowiadające im tematy książek Flash on English for...
AU - administracyjno-usługowy
• Banking & Finance
• Marketing & Advertising
• Business Conversations
• Commerce
• Transport & Logistics